Showcase van alledaagse duurzaamheid

Het eerste paviljoen van de Floriade, zo zou je het vernieuwde station Almere Centrum kunnen noemen. Growing Green Cities is de titel van de wereldtuinbouwtentoonstelling, waarvan het terrein na afloop wordt doorontwikkeld tot de groene woonwijk Hortus. Het station vormt een voorschot op dit duurzame toekomstbeeld, waarbij NS en ProRail samen met de gemeente Almere hun groene ambities in de praktijk brengen. In dit project komt een aantal programma’s op het gebied van duurzaamheid samen, van het verbeteren van de bereikbaarheid per fiets tot de vergroening van de stationsomgeving, van het opwekken van elektriciteit uit zon tot energiezuinige LED-verlichting. 

‘Het interessante aan dit project is de manier waarop al die duurzame oplossingen vanzelfsprekend erin zitten’, zegt Marianne Loof, die in januari 2022 Eric Luiten opvolgde als Spoorbouwmeester. ‘In de spoorwereld spelen veel verschillende opgaven, van spectaculaire sleutelprojecten tot kleinere ‘landschapsstations’ in het buitengebied, zoals Driebergen-Zeist. Almere Centrum lijkt op eerste gezicht niet zo’n grote verbouwing. Precies dat gewone maakt het zo bijzonder. Dit project toont hoe je zonder een megatransformatie heel veel kwaliteit kan toevoegen.’

Die kwaliteit zit ‘m in de optelsom van verbeteringen. De ‘kruip-door-sluip-door’ routes, destijds in zwang om stad en station in een menselijke maat met elkaar te verbinden, werden op den duur ervaren als onplezierig en onveilig, de hal was door allerhande verbouwingen verrommeld. Met één grote ontwerpingreep, die de nieuwe hal en fietsenstalling vorm geeft, is de onoverzichtelijke scheiding tussen binnen en buiten opgelost. Het bouwvolume definieert tegelijk de pleinen aan weerszijden, die zijn verbonden met een brede promenade door de nieuwe stationshal, waar ook de fietsenstalling op uitkomt.
De hal is opgeschoond, de plafonds zijn verhoogd en de verlichting is aangepast. De oude liften zijn vervangen, waarbij de betonnen kernen hebben plaats gemaakt voor een glazen constructie. De perrons zijn opnieuw ingericht, de perronkap is volledig gerenoveerd en er zijn zonnepanelen geplaatst op het dak en in de glazen gevel om de stroom voor het station ter plekke en

In ruime zin: rekening houdend met het feit dat energiebronnen, voedsel, grondstoffen e.d. niet oneindig voorhanden zijn

op te wekken. Je komt aan in een lichte en overzichtelijke ruimte met een fraaie visgraatvloer, die doorloopt in het vergroende Stations- en Mandelaplein. 

Duurzaamheid is een thema waar de Spoorbouwmeester de komende jaren ‘gas op wil geven’, voortbouwend op de ‘groene’ projecten die de afgelopen jaren zijn opgezet. ‘Binnen ProRail, NS en Bureau Spoorbouwmeester wordt niet gedaan aan vage vergezichten, maar strak en concreet geformuleerd wat we aan verduurzaming gaan doen.’ Een goed voorbeeld is het Landschapsplan dat onder haar voorganger Eric Luiten is ontwikkeld. Het bestaat uit drie schalen, om te beginnen met de begroeiing langs de

Tot het spoorbaan behoren de rails en de direct omliggende infrastructuur van spoorsloten, hekwerk, schakelkasten, spoordijk, afschermingen en geluidsschermen. Ook reserveringen voor toekomstige ontwikkeling, rangeerterreinen en civiele kunstwerken worden tot de spoorbaan gerekend.

: kilometers berm, die wordt ingezet voor behoud van het landschap en

Biodiversiteit is de variatie aan soorten en ecosystemen. Een ecosysteem is het geheel van planten en dieren in een gebied en de onderlinge verhouding daartussen.

. Ten tweede is er de inrichting van de stationsomgeving, tot slot de inrichting van de reisdomeinen van het station; die laatste twee schaalniveau’s komen in Almere tot uiting op de perrons, het dak en de pleinen aan weerszijden. 

Het Mandelaplein, voorheen een winderige vlakte, is beplant met verschillende soorten bomen en struiken, en gaat geleidelijk over in het aangrenzende park. Het Stationsplein, waar groene ‘eilanden’ met zitplekken zijn gemaakt, vormt de overgang naar het winkelgebied en de binnenstad. De bomen en heesters bieden beschutting, een mooi beeld en leveren een bijdrage aan klimaatadaptie; planten nemen fijnstof op, houden water vast en helpen om hittestress tegen te gaan. De inzet van de stad daarbij was dat het station van een barrière zou veranderen in een verbindend gebied, dat uitnodigt om langer te verblijven. Tegelijk is werk gemaakt van de ambitie om perrons te vergroenen, en is met een nieuwe fietsenstalling fors geïnvesteerd in de fietsopgave, als onderdeel van de gezonde stad, gericht op langzaam verkeer. Op de fietsenstalling is een enorm groen dak aangelegd. 
Voor het onderhoud van het groen op de pleinen zijn mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt opgeleid tot hovenier; hun expertise levert een structurele bijdrage aan hun persoonlijke leven en de stad. De nieuwe banken en beschuttingssystemen zijn in de laatste aanbesteding nog minder belastend voor het milieu geworden. 

‘

In ruime zin: rekening houdend met het feit dat energiebronnen, voedsel, grondstoffen e.d. niet oneindig voorhanden zijn

bouwen begint met zo min mogelijk bouwen’, zegt Loof over de keuze om het bestaande station uit de jaren ‘80 nieuw leven in te blazen. Dit gebouw met zijn kenmerkende rode stalen kapconstructie en ‘gelaagde’ gevelopbouw – geinspireerd op het Centre Pompidou in Parijs - is opgenomen in

Een verzameling van vijftig stations die een representatief beeld geeft van het gebouwenbezit van de Nederlandse Spoorwegen en ProRail. Het gaat om bijzondere gebouwen, stuk voor stuk met architectonisch unieke kenmerken, die de moeite waard zijn om te behouden. De uitraling van en aandacht voor De Collectie straalt ook af op alle andere Nederlandse stations, niet onderdeel van deze verzameling van vijftig

van stations. Het is een van de eerste bouwwerken in Almere; een ankerpunt in de stad en de geschiedenis. ‘Met de zonnepanelen op de kap en de voile van fotovoltaïsche cellen verwerkt in het gelaagde glas van de gevel, voegen we een nieuwe, duurzame laag toe aan het gebouw’, legt Loof uit. Een laag die symbool staat voor de overgang naar groene energie en circulariteit.

Door de mobiliteitstransitie en stedelijke verdichting, waarbij gebouwd wordt op en rond OV-knooppunten, worden stationsopgaven steeds complexer; Loof ziet deze als een vorm van gebiedsontwikkeling, waarbij gemeentes, NS, ProRail en bedrijven samen moeten optrekken. Als de Nieuwe Sleutelprojecten een ding hebben bewezen, dan is het dat je met deze omgevingsgerichte, gezamenlijke aanpak en een beeld voor ogen heel veel in beweging kunt zetten. De verduurzaming van stations ziet Loof ook als een vergelijkbare ‘totaalopgave’, waarbij ‘we niets meer mogen laten liggen’. ‘Binnen de spoorsector is het laaghangend fruit geplukt, nu moet een wezenlijke stap gezet worden om de CO2-uitstoot omlaag te brengen. Projecten zoals de circulaire fietsenstalling die bij station Eindhoven komt of biobased gevels zijn belangrijk en inspirerend. Maar we moeten oppassen dat we niet blijven hangen in showcases. Impact is ambitie maal omvang. De vraag is: hoe krijgen we nu de omvang die nodig is om onze doelen te behalen?’

Almere is volgens Loof bij uitstek een voorbeeld van hoe duurzame maatregelen op elk niveau nu al inpasbaar zijn in de alledaagse leefomgeving. Sterker nog: Almere toont programma’s die overal in Nederland op en rond stations al worden uitgevoerd. De verschillende verbeterprogramma’s kwamen hier samen door het momentum van de Floriade, waarbij de inzet van Bureau Spoorbouwmeester er op gericht was om al die programma’s als puzzelstukjes in elkaar te laten vallen. Loof: ‘Het past bij de aanpak die we nog sterker willen integreren in het spoorbeleid. Ook zonder groot project moeten we nu bij elke opgave maximale winst boeken, door de werkzaamheden te  bundelen  rond gezamenlijke doelen en een overkoepelend

In ruime zin: rekening houdend met het feit dat energiebronnen, voedsel, grondstoffen e.d. niet oneindig voorhanden zijn

toekomstbeeld.’