Bouwen met de gereedschapskist van Schelling en Leupen

Het gekke is, zegt architect Jan Peter Wingender, dat als je nu station Amsterdam Amstel binnen loopt, je niet direct ziet dat er vijf jaar verbouwd is. Van de entrée met de nieuwe trappartij, waarachter je de nieuwe fietsenstalling vindt, tot de herbouwde houten luifel op het busperron en de gerestaureerde muurschildering van Peter Alma in de hal; het oogt

Een van de vier kernwaarden van het Spoorbeeld. De andere kernwaarden zijn toegankelijk, menselijk en karakteristiek. 

en vanzelfsprekend. ‘Maar er is heel veel gedaan’, verzekert Wingender, die onder begeleiding van Bureau Spoorbouwmeester de plannen voor de gemeente, NS en Prorail maakte. Een bijzondere samenwerking, die heeft geresulteerd in een station dat in hernieuwde glorie straalt.

Baanbrekend was Amsterdam Amstel toen het in 1939 werd geopend. ‘Het gebouw was zijn tijd ver vooruit’, vertelt Wingender. ‘Midden in de lege Watergraafsmeer stond het daar, als aankondiging van de metropool. Vernieuwend was dat de stationshal niet parallel aan het spoor werd ontworpen, maar haaks daarop. Anders dan Amsterdam Centraal kreeg het gebouw geen klassiek monumentaal front met daarachter verstopt de sporen, maar presenteerde het zich als een alzijdig baken in de stad. Bijzonder is ook dat het station drie niveaus kent: de sporen met daaronder de hal, en daaronder een plein. Daaraan kregen de fiets, de tram, de bus en de auto elk een eigen aansluiting, voor een optimale bereikbaarheid. De koffers van reizigers werden via bagagetunnels naar de sporen gebracht.’

Als eerste volwaardige multimodale knooppunt van Nederland is Amsterdam Amstel – een rijksmonument - opgenomen in

Een verzameling van vijftig stations die een representatief beeld geeft van het gebouwenbezit van de Nederlandse Spoorwegen en ProRail. Het gaat om bijzondere gebouwen, stuk voor stuk met architectonisch unieke kenmerken, die de moeite waard zijn om te behouden. De uitraling van en aandacht voor De Collectie straalt ook af op alle andere Nederlandse stations, niet onderdeel van deze verzameling van vijftig

van bijzondere stations die Bureau Spoorbouwmeester samenstelde. Het bijzondere materiaalgebruik (je vindt alleen al vijf verschillende soorten natuursteen in het gebouw) en de monumentale kunstwerken, maken het gebouw tot een waar Gesamtkunstwerk.

Zo modern als het gebouw destijds was, werd rond 2010 duidelijk dat er een flinke vernieuwingsslag nodig was om het groeiende aantal reizigers te verwerken. Om de diverse verbouwingsplannen te faciliteren, is onder begeleiding van Bureau Spoorbouwmeester een cultuurhistorische

Een onderzoek waarmee de cultuurhistorische betekenis van een station en zijn omgeving inzichtelijk wordt gemaakt. Het dient voor de spoorse partijen als vertrekpunt voor verdere planvorming in en rond het station.

gemaakt. Daaruit bleek dat allerhande deelverbouwingen de waarde van het gebouw hadden aangetast; naast de uitbreiding was dus ook een restauratie nodig. Uit de

Procedure gevolgd bij het kiezen van een passende architect of ontwerper voor een ontwerpopdracht.

in 2015 werd het plan van Office WINHOV en Gottlieb Paludan geselecteerd.

Architect Jan Peter Wingerder nam een gereedschapskist mee naar de presentatie, met daarin stalen van alle materialen uit het gebouw van Schelling en Leupen: de baksteen-strips waarmee de staalconstructie van buiten bekleed is, geglazuurde tegeltjes, altrakwartsiet, graniet, hout. ‘Je kunt die materialen als gebouwonderdelen bekijken, maar ook als een architectonische taal waarmee je verder kunt bouwen. Op basis van die taal, en de formele principes in het station, zijn wij gaan ontwerpen, om trappen, winkeltjes en OV-poortjes in te passen.’ In de gereedschapskist zat ook een kleurenschema om het historische palet terug te brengen; veel was in de loop der tijd overgeschilderd, terwijl ruimtes waren dichtgeslibd. ‘De grandeur van het reizen terugbrengen, dat was ons doel.’

De renovatiearchitecten van Office WINHOV en Gottlieb Paludan ontwerpen alle deelprojecten, en voeren de regie over het geheel, tot en met het kleuradvies bij een schilderbeurt. ‘Op deze manier kunnen we integraal werken, en dat komt het resultaat ten goede’, zegt Wingender. Het eerste project betrof de lange houten luifel op de plek van het nieuwe busstation. Voor de aanleg van de ondergelegen parkeergarage is deze uit elkaar gehaald en opgeslagen, waarna hij gerestaureerd is en teruggeplaatst.

Aansluitend op de nieuwe tramhalte, die van het Juliana- naar het Prins Bernardplein is verplaatst, is een nieuwe trappartij naar de ingang van het station gemaakt. Daaronder is een grote fietsenstalling aangelegd, die via een trap direct verbonden is met de stationshal. Pronkstuk is de hal zelf, het beeldmerk van Amsterdam Amstel, waarvan de renovatie nu voltooid is.

In 1939 baseerden de architecten Schelling en  Leupen baseerde hun ontwerp van de hal op het model van de basiliek, waarin het daglicht van boven binnenvalt, en met de kaartverkooploketten en bagage-afgifte in de zijbeuken. Het herstellen van de lege ruimte, die tegelijk naar de eisen van deze tijd gebracht moest worden, was een ‘enorme klus’. ‘We hebben veel weggehaald’, vertelt de architect. ‘Verlaagde plafonds, wandjes, de ticketservicebalie die tegen de schildering van Alma stond.’ Winkeltjes zijn teruggeplaatst achter de historische kolomstructuur, ov-poortjes op de oorspronkelijke plek van de kaartjescontrole.

Het lastigste vond Wingender de inpassing van nieuwe glazen lift in de hoek van de hal, waar hij heel logisch staat. ‘Daar ben ik trots op. Als architect willen we in dit project min of meer onzichtbaar zijn. Dat is een aanpak waarin je opdrachtgevers mee moet nemen. NS, Prorail en de gemeente laten met dit project zien dat naast vernieuwing ook onderhoud en herstel echt een architectonische opgave is.’

Op de perrons is ook het nodige gebeurd. Het kioskgebouwtje op spoor 2 is hersteld, de perronkap in de historische kleur geschilderd, en tegelijk met het stationsmeubilair zijn de vloeren vervangen door de oorspronkelijk betontegels. Samen met Koninklijke Tichelaar ontwikkelden de architecten een restauratietegel om historisch tegelwerk te vervangen. Deze tegels zijn ook gebruikt om nieuwe delen aan het gebouw te ‘breien’, zoals bij de wanden langs de trap naar de fietsenstalling. Ze zijn toegevoegd aan de gereedschapskist, die ook de komende jaren gebruikt zal worden.

Want het station is nog niet af. Momenteel wordt gewerkt aan het ontwerp voor een extra perrontoegang. Aansluitend op de ontwikkelingen van de wijk Overamstel, komt er aan de rivierzijde een volwaardige stationshal, waarmee de paradoxale naam Amsterdam Amstel straks ook echt klopt.