In 1981 werd station Amsterdam RAI geopend: destijds het voorlopige eindpunt van de spoorlijn Schiphol–Amsterdam. Bij die gelegenheid schonk de RAI een uitzonderlijk uurwerk aan NS: Tijdwijzer van Kurt Ingendahl.
Het totempaalvormige object staat op een piramidevormige pyloon en is opgebouwd uit zes draaiende onderdelen. Deze zijn rood, geel, blauw, zwart en wit geverfd. Het werk werd oorspronkelijk ’s nachts van onderaf belicht. Op de pyloon was een plaquette aangebracht die uitleg gaf over de manier waarop de tijd afgelezen kon worden.
In 1979 patenteerde Ingendahl het uurwerkmechanisme waarop de klok is gebaseerd. Kenmerkend zijn de beide armen die met hun stand in de ruimte het tijdstip aangaven. De armen bewogen verticaal langs de pyloon. De bogen van de armen wezen naar beneden of naar boven. Het ene paar armen gaf de uren weer en het andere de minuten: net als op een gewone klok. Kenmerkend was de beweging van de armen die niet rond maar lineair was.
Daarbij volgden de armen die de uren aangaven, de stand van de zon van twaalf uur ‘s middags op zijn hoogste punt naar twaalf uur ‘s nachts op het laagste punt. Bovenaan en onderaan keerden de armen een halve slag. In de ochtend wezen de armen naar boven en in de middag naar beneden.
De armen die de minuten aangaven volgden dezelfde weg. Op het hele uur stonden ze bovenaan en op het halve uur onderaan. In het eerste half uur wezen de armen omlaag, in het tweede omhoog. Het formaat en de plaatsing van de armen aan de pyloon zorgden dat de tijd van alle kanten afgelezen kon worden.
De (relativiteit van) tijd en wachten zijn terugkerende thema’s binnen de kunst bij het spoor. Regelmatig wordt dit verbeeld door een experimentele vorm van tijdsaanduiding. Zo vertoont dit uurwerk overeenkomsten met de Zebraklok van Jaap Karman in Den Haag die eveneens in alle richtingen afleesbaar is. Daar waar de klok van Karman voldoet aan de conventies van een analoog uurwerk, heeft het werk van Ingendahl evenwel uitleg nodig om de tijd goed af te kunnen lezen. In die zin is de klok van Ingendahl vergelijkbaar met de Eigentijdse zonnewijzer van Jurgen Bey en Jan Konings bij station Amersfoort. Ook dit kunstwerk is een mechanisch object dat met de tijd van vorm verandert. Ingendahls klok heeft een cyclus van twaalf uur, de klok van Bey en Konings heeft een jaarlijkse cyclus.
In 1992 werd de ringspoorlijn rond Amsterdam voltooid. In datzelfde jaar werd het tijdelijke stationsgebouw van architect Koen van der Gaast vervangen door het huidige gebouw: een ontwerp van Rob Steenhuis. DeTijdwijzer werd daarbij verplaatst van het voorplein naar de huidige locatie tussen de viaducten van de A10. Tegenwoordig is de klok niet meer werkend.
Kurt Ingendahl
De in Zwitserland geboren Kurt Ingendahl (1918-1982) studeerde in de jaren ‘50 in Parijs. Ook na zijn afstuderen verbleef hij nog geruime tijd in Parijs. Na terugkeer in Zwitserland werkte hij in de omgeving van Zürich in Zwitserland als graficus en beeldhouwer. Ingendahl maakte vooral figuratief werk, bijvoorbeeld Rêverie, een beeld in Genève uit 1969.
