Sinds jaar en dag is Het Peerd van Ome Loeks van de Amsterdamse kunstenaar Jan de Baat verbonden met het Groninger stationsgebied. Ondanks de vele transformaties van de directe omgeving is het beeld is uitgegroeid tot een constant en iconisch beeld van de stad. Tegenwoordig staat het beeld op het zogenaamde Stadsbalkon van Groningen.
De Baat maakte het werk in opdracht van de gemeente Groningen. Het was bedoeld om de stad op de kaart te zetten. Het verbeeldt een grazend paard dat zijn staart in de lucht steekt en zijn eigenaar, losjes met zijn onderarm leunend op de rug van het dier. Man en paard en man kijken in tegengestelde richtingen, maar vormen toch een twee-eenheid. De vormen zijn hoekig en gestileerd. Het betonnen beeld is wit geschilderd, wat maakt dat de weerkaatsing van het licht en de schaduwvlakken het lijnenspel van de geabstraheerde anatomie versterken.
Het beeld is geïnspireerd op een Gronings volkswijsje uit 1900 dat wordt gezongen op de wijs van “Daar wordt aan de deur geklopt” over ene Lucas (Loeks) en zijn renpaard:
“Peerd van Ome Loeks is dood, Loeks is dood, Loeks is dood,
Peerd van Ome Loeks is dood, hailendal dood.
Guster nog goud gezond, sluig 'e mit steert in 't rond
Peerd van Ome Loeks is dood, hailendal dood.
Peerd van Ome Loeks is dood, Loeks is dood, Loeks is dood,
Peerd van Ome Loeks is dood, hailendal dood.
Haar 'k hom moar vreten geven, din was 't wel in leven bleven.
Peerd van Ome Loeks is dood, hailendal dood.”
Verschillende theorieën doen de ronde over wie Ome Loeks was. Nergens is sprake van een duidelijk verband met een historisch persoon. Mogelijk ligt de oorsprong elders: het zou een vertaald Duits studentenliedje kunnen zijn.
De Baat leverde het beeld in 1959. Oorspronkelijk werd Het Peerd van Ome Loeks gepland bij de 'openbare leeszaal' aan de Vismarkt, maar deze locatie bleek bij nader inzien minder geschikt. Vervolgens werd overlegd met de Nederlandse Spoorwegen over plaatsing op het stationsplein. De gemeente kreeg toestemming, mits het hoofd van het paard naar het station gewend zou worden. Vijf maanden na oplevering kreeg het een plek in het plantsoen voor het station. Bij de herinrichting van het stationsplein in 2007 werd het herplaatst op het Stadsbalkon.
Het beeld werd aanvankelijk niet echt gewaardeerd, ook niet door de kunstenaar zelf. Bij een restauratie in 1966 wilde De Baat liever gratis een nieuw beeld maken omdat hij ontevreden was. Op advies van de kunstcommissie van de gemeente werd niet op zijn aanbod ingegaan.
Jan de Baat
Jan de Baat (1921-2010) was een autodidact kunstenaar en werkte enige tijd als hoofddocent beeldhouwen aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Hij maakte meer dan veertig beelden in de openbare ruimte waaronder Amsterdam dankt zijn Canadezen: een opvallend wimpelvormig plastiek dat sinds 1980 op de Apollolaan in Amsterdam staat. Het peerd van Ome Loeks is zijn bekendste werk.
