Een algemene visie op de trein is een nieuw onderwerp binnen het Spoorbeeld. De visie inspireert tot de ontwikkeling van een overkoepelende voor de trein. Als vertrekpunt dient de ervaring van de reiziger. De visie gaat in op de raakvlakken tussen het station en de vormgeving en voorzieningen in treinen. Dan gaat het om een onderlinge afstemming van informatievoorziening en het borgen van goede oriëntatie- en navigatiemogelijkheden. Verder spelen de toegankelijkheid van de trein en het station en perron een rol, evenals de kwaliteit van het verblijf en de diverse activiteiten en voorzieningen die met het verblijf samenhangen: zitten en staan, kijken, samen reizen, eten en drinken, kopen, diensten en service verlenen, aanvullende informatie en sanitair. Doel van de visie is om de vormgeving en uitstraling van de verschillende treincategorieën in overeenstemming te brengen met de tijd die reizigers in de trein doorbrengen en de daarbij horende behoeften van die reizigers.
Beleving in de trein
Een groot deel van de reiservaring wordt bepaald door de treinreis zelf. Dat maakt de trein tot een belangrijke factor binnen de beleving van het spoor. Dan gaat het bijvoorbeeld om het comfort en de kwaliteit van het compartiment als verblijfsruimte, de geboden voorzieningen, de beschikbare informatie in de trein en de herkenbaarheid van de trein op het perron. Ook de gemiddelde reisduur van het reizen per regionale trein, nationale/intercitytrein of internationale/langeafstandstrein is van invloed op de beleving. Hier ligt bovendien een directe relatie met de behoefte aan toegankelijkheid, informatie en verblijfsvoorzieningen. Daarnaast spelen natuurlijk ook andere aspecten een rol; zaken die wellicht niet direct het ontwerp betreffen maar zeker van invloed zijn. Zo hangt de kwaliteit van het totaalproduct ook af van de houding, het gedrag en de handelingen van zowel de reizigers als het personeel.
Het intelligent verbinden van uniforme gebruikswensen met het trein- en materieeltype en de verschillende soorten reizigers vergroot het algemene belevingsniveau. Ook kan de trein een belangrijke bijdrage leveren aan de unieke ervaring van het omliggende landschap, alleen al door goed ten opzichte van elkaar geplaatste banken en ramen. Vertaald naar de ontwerpopgave spelen hier vier opeenvolgende lagen een rol:
Basiskwaliteit voor alle treinen
De basiskwaliteit benoemt die zaken waaraan alle treinen voldoen om aangenaam te kunnen reizen. Als een ‘overkoepelende ’ zorgt de basiskwaliteit vanuit kwaliteitsambitie en identiteit van het spoor voor een gevoel van vertrouwen en herkenning.
Herkenbare treinproductformules
De voegen hier algemene, kenmerken aan toe die zorgen voor de herkenbaarheid van de betreffende formule. Ook spelen ze in op het gebruik en verblijf in de trein, passend bij de gemiddelde reisduur van de . Het gaat dan om zowel interieur als exterieur. Het exterieurontwerp (waaronder vorm, kleurgebruik en de toepassingen van uitingen) heeft invloed op de herkenbaarheid en begrijpelijkheid van de treinproductformule.
Profilering vervoerders en concessieverleners
Vervolgens is er voor vervoerders en ruimte voor een verdere profilering. Het is van belang dat de aanbieder van de treindienst herkenbaar en benaderbaar is voor de reiziger, ook met het oog op de OV-chipcard en poortjes. Daarvoor wordt de merkidentiteit voor het vervoersnet of de vervoerslijn ingevuld door de concessieverlener, al dan niet gecombineerd met de merkidentiteit van de vervoerder.
Specifiek karakter treinen
Aan een voertuig kan een eigen karakter gegeven worden, al dan niet gekoppeld aan een spoorlijn of het netwerk dat de trein berijdt. Dat kan bijvoorbeeld met producteigenschappen en een vormgevingsconcept voor het interieur en/of exterieur, comfortverhogende maatregelen en door de toepassing van kunst. Afgestemd op de verblijfsduur in de trein kan zo verder invulling gegeven worden aan het aangenaam reizen.
Thema’s voor de trein
De ontwerpopgave voor de trein kan op thematisch vlak verder worden ingevuld. Het gaat hier om thema’s die kenmerkend zijn aan het reizen per trein, ontwikkelingen die kansen bieden voor nu en de toekomst, alsook de rol en positie van de trein binnen de gehele route.
Het mobiele thuis zijn
Het faciliteren van het nieuwe reizen, waarbij de reis deel uitmaakt van de dagelijkse routine en de reiziger de verschillende routeonderdelen ziet als een mobiele vorm van thuis zijn, betekent voor de trein dat verblijfscondities niet alleen worden bepaald door het gemakkelijk van A naar B gaan, maar ook door de behoefte om het verblijf in de trein op eigen wijze in te vullen. De belevingscondities die passen bij dit ‘mobiele thuis zijn’ kunnen verder uitgewerkt worden in comfortstandaarden en in voorzieningen voor werk, contact, eten en drinken, ontspanning, inspiratie en vermaak. Een permanente toegang tot draadloos internet wordt dan bijvoorbeeld een basisvoorziening. Daarnaast zal het prettig kunnen eten en drinken belangrijker worden. Catering, bevoorrading, afvalverwerking, sanitaire voorzieningen in en rond de trein zullen daarop ingericht moeten worden. Het indelen naar uiteenlopende behoeften, zoals rust of reuring of het alleen of samen reizen, is eveneens logisch. Aangezien de verblijfsduur in de trein bepalend is voor wat men in die tijd kan doen en of men ook van de actieve reismodus in de verblijfsstand raakt, kan het ‘mobiele thuis zijn’ voor de drie treinsystemen een eigen uitwerking krijgen.
De trein in een keten van verplaatsingen
Reizen maakt een aanzienlijk deel uit van de tijdsbesteding van Nederlanders. Verplaatsingen zullen steeds vaker een samengesteld karakter krijgen waarbij de trein (slechts) een onderdeel is binnen de reisketen. Een hogere frequentie van regionale treinen en nationale/intercitytreinen op drukke routes zal in de nabije toekomst voor meer gemak, flexibiliteit en kortere overstaptijden gaan zorgen. Een goede koppeling tussen trein, eigen vervoer en (semi-) openbaar vervoer wordt daarmee steeds belangrijker. Het vraagt om een snelle, veilige en comfortabele overstap. De toegang tot actuele reisinformatie – op ieder moment en op elke locatie – is dan cruciaal voor het OV. Met de koppeling van systemen als dienstregeling, (verstorings-)informatie en beschikbaarheid van bijvoorbeeld parkeerplaats of zitplek, kunnen stappen gezet worden om te komen tot een reisadvies op maat, bijsturing, plaatsreservering en ticketing. De digitale technologie biedt daarvoor mogelijkheden.
Op dit moment gebruiken reizigers smart phones, tablets of laptops. Het informatieaanbod op het station en in de trein gaat ervan uit dat reizigers niet over deze middelen beschikken. Bovendien biedt het wel een compleet dienstregelingsoverzicht, maar is dat niet standaard beschikbaar voor andere modaliteiten. Hier is winst in te behalen. Wat de voortschrijdende technologische ontwikkeling rond mobiele toepassingen en smartphones zal gaan betekenen voor de wijze waarop reisinformatie en navigatiemiddelen in de toekomst offline en online worden ingezet, verdient nog nadere uitwerking. Voor het station wordt reeds een voorzet gedaan binnen de Visie op Informatie.
Samenhang trein en station
De samenhang tussen treinsoorten en stations is op zijn minst functioneel bepaald. Ten aanzien van toegankelijkheid, informatie en verblijfsvoorzieningen wordt gestreefd naar een consistente kwaliteit in de samenhang tussen stations(categorieën) en treincategorieën. Ordening naar voorzieningen in het station, in de trein of in beide, volgt uit de behoeften van reizigers gedurende de gehele reis.
