Rol en doel
Binnen het Spoorbeeld speelt het vergroten van de belevingswaarde van het spoor een belangrijke rol. Naast ontwerp en vormgeving geeft kunst daar een extra dimensie aan. Bovendien kunnen kunsttoepassingen imago, identiteit en elan van de spoorsector als geheel versterken. Het doel van een visie op kunst als onderdeel van het Spoorbeeld is om de culturele dimensie van het spoor inzichtelijk te maken en deze door middel van nieuwe kunstopdrachten tot uitdrukking te brengen. Tevens stimuleert visie op kunst de praktijk van cultureel opdrachtgeverschap binnen het spoor en dient het als basis voor de uitvoering van kunstbeleid bij het spoor in de praktijk.
De aard van kunst bij het spoor
Kunst zorgt voor inspiratie en kijkplezier. Kunst bij het spoor is maar niet oppervlakkig. Het heeft de potentie om het alledaagse leven rondom het spoor met optimisme en reflectie te versterken, door krachtig en kritisch ruimtes in betekenisvolle plekken te transformeren. Geïntegreerd waar wenselijk en mogelijk. Autonoom, maar nooit zonder rekenschap te geven van context en omgeving. Kunst bij het spoor fungeert als een uitnodiging aan reizigers en passanten om het onbekende, het andere in een vertrouwde omgeving te ervaren. Tegelijkertijd benadrukt het de eigenheid van de . Kunst verleidt en nodigt uit tot openbaarheid en wederzijdse betrokkenheid.
Spoorbrede toepassing
Kunst en het spoor hebben een rijke gezamenlijke geschiedenis. Dan gaat het bijvoorbeeld om de traditie van kunst in de trein, stationsdecoratie, stationsiconografie en herdenkingsmonumenten. Deze traditie vormt de basis voor een hernieuwde belangstelling voor de waarde van kunst bij het spoor. Het Spoorbeeld positioneert het spoor daarbij als culturele opgave. Kunst kan hier samen met de andere ontwerpdisciplines integraal invulling aan geven. Passend bij de ambities van het Spoorbeeld en het is het nu tijd om kunst ‘spoorbreed’ tot te passen. Het aandachtsgebied beperkt zich niet tot de coupé, het station of het plein. De hele reis en de ervaring van de reiziger kan onderwerp zijn. Door kunst op strategische plekken op de route te realiseren wordt de culturele component van de reiservaring versterkt. Het kan overgangen inzichtelijk maken tussen ruimten en plekken.
De realisatie van kunst kan volgen uit een zelfstandige opdracht. maar het ligt juist ook voor de hand om kunst onderdeel van projecten uit te laten maken: bij het ontwerp en de inrichting van station en stationsomgeving, spoor en of trein, al dan niet autonoom, toegepast of geïntegreerd. Kunst kan ook in een lichtere vorm worden ingezet als sfeerimpuls die bijdraagt aan een hogere waardering van stations en perrons: niet voor de eeuwigheid bedoeld, maar variërend van seizoenen tot voor enkele jaren, en tegelijkertijd voor die periode de plek verbijzonderend.
Kunstwaarden en thema’s
Op basis van de traditie en de actuele opgave zijn waarden en thematische vertrekpunten benoemd die kunst positioneren in de . Vertaald naar de Spoorbeeld valt kunst eerder onder het karakteristieke dan onder het vertrouwde. Daarbij kan kunst de beleving van de reis versterken door te verbeelden, versterken, verbinden en verstoren. Aan de hand van deze waarden maakt kunst de culturele lading van het spoor zichtbaar en beleefbaar.
Bij het formuleren van een kunstopdracht worden aan het spoor verwante thema’s als vertrekpunt gekozen die zowel aan de historie en de toekomst verbonden kunnen zijn. Voor de kunstwerken op stations zijn dit de karakteristieken Reizen, Spoorambacht, Interactie, Herdenken, Plek en Verbinden.
Bij alle afwegingen staat artistieke kwaliteit voorop. Bij nieuwe opdrachten worden kunstenaars zorgvuldig geselecteerd. Zo nodig vindt (artistieke) begeleiding plaats in de ontwerpfase en wordt gestuurd op afstemming met de architectuur, de omgeving en de functie van een plek. In het beheer van de kunstcollectie wordt bij afwegingen om een kunstwerk te behouden of beëindigen rekening gehouden met de artistieke kwaliteit en de (kunsthistorische) betekenis van het kunstwerk.
In het handboek Kunst op stations wordt de omgang met bestaande kunstwerken in stations beschreven, maar ook het proces van opdrachtverstrekking voor nieuwe kunstwerken en de beoordeling van verzoeken en initiatieven van derden. Deze processen zijn beschreven voor stations en hun directe omgeving maar kunnen worden vertaald naar de andere route-onderdelen: spoor en en de trein.
